Xuân Quỳnh và Bài Thơ Cuối Cùng

Xuân Quỳnh, một trong những nhà thơ tình nổi bật của thời kỳ hiện đại, luôn gắn bó với những khát vọng yêu thương sâu sắc trong suốt cuộc đời. Từ những ngày đầu bước vào làng thơ đến những tháng cuối cùng của cuộc đời, trái tim chị không ngừng cháy bỏng với những cảm xúc mãnh liệt.

Những người thân thiết với Xuân Quỳnh đều biết rằng chị thường diễn tả tâm trạng và sự việc qua thơ một cách chính xác, chi tiết. Các bài thơ của chị thường gắn bó với những con người và hoàn cảnh cụ thể, phản ánh chân thực cuộc sống và cảm xúc của chị. Thơ của Xuân Quỳnh không chỉ là phương tiện giúp chị tự hiểu mình mà còn để người khác hiểu về chị. Những dòng thơ của chị chia sẻ cả niềm vui lẫn nỗi đau, trở thành một phần không thể tách rời trong từng bước của cuộc đời chị.

Vào năm cuối đời, khi Xuân Quỳnh mắc bệnh tim nặng, chị phải đối mặt với những cơn đau không ngừng. Trái tim chị, từng là nguồn cảm hứng cho những câu thơ lãng mạn như “Trái tim nhỏ nằm trong lồng ngực / Giây phút nào tim chẳng đập vì anh”, giờ đây lại bị chính căn bệnh đó hành hạ.

Tháng 3/1988, chị đi làm giám khảo Liên hoan phim ở Đà Nẵng rồi vào TP Hồ Chí Minh thăm chị gái. Sau khi về Hà Nội, sức khỏe của Xuân Quỳnh giảm sút nhanh chóng. Chị thường phải dừng lại để thở và nghỉ ngơi khi lên phòng riêng trên tầng 3. Trước đó, Xuân Quỳnh vốn là người khỏe mạnh và nhanh nhẹn, nhưng giờ đây, bác sĩ yêu cầu chị nằm viện. Những tháng cuối đời, chị sống trong nỗi buồn và sự nặng nề của cả đau đớn thể xác lẫn tâm lý.

Khi tôi đến thăm chị trong bệnh viện, hình ảnh của Xuân Quỳnh trong bộ quần áo bệnh nhân rộng thùng thình khiến chị trở nên khác lạ. Đôi mắt sâu thẳm, khuôn mặt xinh đẹp và nụ cười tươi tắn giờ đây không còn che giấu được sự mệt mỏi và nỗi buồn. Cảm giác cô đơn và sự vô dụng là nỗi ám ảnh lớn nhất của chị. Trong tâm trạng đó, chị viết bài thơ “Thời gian trắng” với những câu thơ sâu sắc và nhói lòng.

Trái tim buồn sau lần áo mỏng,
Từng đập vì anh, vì những trang thơ,
Trái tim nay mỗi phút, mỗi giờ,
Chỉ đập cho mình em đau đớn.

Cả Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh đều thường nhắc đến sự sống và cái chết, về tử sinh trong cả sáng tác và đời thường. Nhiều bài thơ của họ đều lấp ló những ý tưởng này, ngay cả khi tâm hồn đang ngân vang những giai điệu tươi sáng. Trong bài “Thời gian trắng”, Xuân Quỳnh lặp đi lặp lại từ “quá khứ” tới bốn hoặc năm lần. Mở đầu bài thơ, chị viết: “Cửa bệnh viện, ngoài kia là quá khứ – Những vui buồn khao khát đã từng qua…”.

Khi nhìn gương mặt tái xanh và nhịp thở nặng nề của Xuân Quỳnh, đôi mắt ngấn nước, tôi cảm nhận được nỗi đau quá sức mà trái tim chị đang gánh chịu. Nó như đang vươn ra để tìm kiếm một mục tiêu khó nắm bắt. Xuân Quỳnh, với trí thông minh và nhạy cảm, đã ý thức rõ ràng về những gì đang đến với mình. Chị cảm thấy buồn và khắc khoải về những linh cảm mơ hồ. Không gian và thời gian trong bệnh viện như một cõi lưu đày, cắt đứt chị với thế giới bên ngoài và những gì thân yêu nhất: “Quá khứ em không chỉ ngày xưa / Mà ngay cả hôm nay thành quá khứ.”

Một buổi chiều, khi tôi thăm Xuân Quỳnh tại bệnh viện Hữu nghị Việt – Xô, nơi chị đang điều trị bệnh tim, chị ngồi thở bên cạnh bình ô xy. Thấy tôi, chị đứng dậy và rủ ra ghế đá ngoài sân. Sau vài câu chuyện gia đình, chị đưa tôi đọc bài thơ Lưu Quang Vũ viết tặng chị trong chuyến công tác xa Hà Nội.

Bài thơ, viết vội trên một trang giấy xé từ cuốn sổ công việc của anh, có tiêu đề giản dị: “Thư viết cho Quỳnh trên máy bay”. Lưu Quang Vũ viết bài thơ này vào ngày 7/6/1988 trong chuyến bay từ TP Hồ Chí Minh ra Hà Nội. Bài thơ chứa đựng bao nỗi niềm: sự cảm thông, chia sẻ, tình yêu thương, ân nghĩa sâu nặng và những lời “tự thú” chân thành về một đời người. Đọc bài thơ, lòng tôi nghẹn ngào với những dòng chữ: “Có phải vì 15 năm yêu anh / Trái tim em đã mệt? / Trái tim hãy vì anh mà khoẻ mạnh / Trái tim của mùa hè, tổ ấm chở che anh…”

Xuân Quỳnh đọc những câu thơ với niềm hạnh phúc rạng ngời không thể che giấu. Đôi mắt đen sâu thẳm của chị sáng lấp lánh, và những lời thơ chứa đựng tình cảm như một liều thuốc quý giúp chị mau chóng hồi phục. Từ bài thơ này, trong những ngày nằm viện, Xuân Quỳnh đã viết bài thơ cuối cùng của mình. Lúc đó, chị không biết, và mọi người cũng không hay biết, rằng đó là những lời trăng trối của một thi nhân.

Khi tai nạn xảy ra, mọi người mới nhận ra điều này. Nhiều văn nghệ sĩ và người bình thường đã chép lại và chuyền tay nhau. Trong buổi tang lễ tiễn đưa vợ chồng và cháu Quỳnh Thơ, nhà văn Vũ Tú Nam đã trân trọng đọc toàn bộ bài thơ cuối cùng của Xuân Quỳnh, bày tỏ niềm xót xa và thương nhớ một tài năng và con người đã dâng hiến tất cả những gì tốt đẹp nhất cho đời trong cuộc sống ngắn ngủi đầy gian truân của mình.

Xuân Quỳnh là một nhà thơ bẩm sinh, một thi sĩ vút lên từ số phận và tình yêu không bao giờ vơi cạn. Trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, chị đã bước trọn vẹn trên con đường lớn của thơ ca, con đường đi từ trái tim và ở lại trong trái tim của người đời. Hàng chục năm qua, thơ Xuân Quỳnh đã chạm đến trái tim của nhiều thế hệ độc giả và sẽ tiếp tục đồng hành cùng các thế hệ mai sau.

THỜI GIAN TRẮNG

Cửa bệnh viện, ngoài kia là quá khứ
Những vui buồn khao khát đã từng qua
Nào chỉ đâu những chuyện ngày thơ
Con đường gạch ao bèo hoa tím ngắt
Những ô ăn quan, que chuyền, bài hát
Những mùa hè chân đất, tóc râu ngô
Quá khứ em không chỉ ngày xưa
Mà ngay cả hôm nay thành quá khứ
Quá khứ của em ngoài cánh cửa
Gương mặt anh, gương mặt các con yêu…

Em ở đây không sớm không chiều
Thời gian trắng, không gian toàn màu trắng
Trái tim buồn sau lần áo mỏng
Từng đập vì anh vì những trang thơ
Trái tim nay mỗi phút mỗi giờ
Chỉ có đập cho mình em đau đớn
Trái tim này chẳng còn có ích
Cho anh yêu, cho công việc, bạn bè

Khi cuộc đời trôi chảy ngoài kia
Thời gian trắng vẫn ngừng trong bệnh viện
Chăn màn trắng, nỗi lo và cái chết
Ngày với đêm có phân biệt gì đâu
Gương mặt người nhợt nhạt như nhau
Và quần áo một màu xanh ố cũ
Người ta khuyên “lúc này đừng suy nghĩ
Mà cũng đừng xúc động, lo âu”
Phía trước, phía sau, dưới đất, trên đầu
Dường trong suốt một màu vô tận trắng

Muốn gánh đỡ cho em phần mệt nhọc
Tới thăm em, rồi anh lại ra đi
Đôi mắt lo âu, lời âu yếm sẻ chia
Lúc anh đến, anh đi thành quá khứ
Anh thuộc về những người ngoài cánh cửa
Của con đường, trang viết, câu thơ
Mùa vải thiều lại tới mùa dưa
Mùa hoa phượng chắc rơi hồng mái phố
Đường cuốn bụi bờ đê tràn ngập gió
Những phố phường lầm lụi với lo toan.

Dù cùng một thời gian, cùng một không gian
Ngoài cánh cửa với em là quá khứ
Còn hiện tại của em là nỗi nhớ
Thời gian ơi sao không đổi sắc màu.

Đây là bài thơ cuối cùng của Xuân Quỳnh, được viết vào tháng 6/1988.

Lưu Khánh Thơ