Đề bài: Phân tích diễn biến tâm trạng và hành động nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân ở Hồng Ngài.
Tây Bắc là một đề tài lớn trong sự nghiệp văn chương của Tô Hoài, với những tác phẩm nổi bật như “Truyện Tây Bắc”, “Miền Tây”, và “Họ Giàng ở Phìn Sa”. Trong số đó, truyện “Vợ chồng A Phủ” có thể được coi như một “chiến công” của Tô Hoài, khi ông theo bộ đội vào giải phóng Tây Bắc năm 1952. Câu chuyện xoay quanh cuộc đời của Mị và A Phủ tại Hồng Ngài, nơi họ sống dưới ách thống trị của nhà thống lí Pá Tra, và sau đó là những ngày làm chiến sĩ du kích ở căn cứ Phiềng Sa. Qua tác phẩm, Tô Hoài khắc họa sự đau khổ và tinh thần vùng dậy mạnh mẽ của người dân tộc Mèo ở Tây Bắc, quyết tâm tham gia kháng chiến để giành lấy tự do, tình yêu, và hạnh phúc.
Nhân vật Mị là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc của Tô Hoài, mang đậm tính biểu tượng cho khát vọng sống và khao khát tình yêu của người phụ nữ bị áp bức. Trong bối cảnh đau khổ của mình, Mị mồ côi mẹ và phải sống cùng cha già. Cô vốn xinh đẹp, tuổi xuân tràn đầy sức sống, nhưng vì món nợ truyền kiếp, cô bị ép làm con dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá Tra. Cả tuổi thanh xuân của Mị bị hủy hoại dưới bàn tay tàn bạo của A Sử, con trai thống lí, khiến cô trở nên cam chịu và vô cảm như một “con rùa nuôi trong xó cửa”. Mị từng có ý định ăn lá ngón tự tử để thoát khỏi cuộc sống đày đọa, nhưng vì thương cha già, cô không đành lòng thực hiện.
Xuân đi rồi xuân lại về, và đêm tình mùa xuân ở Hồng Ngài lại rộn ràng. Cả không gian tưng bừng, lúa ngô đã thu hoạch xong, gió lạnh và rét mướt bao trùm. Làng Mèo hiện lên với vẻ đẹp rực rỡ, từ màu vàng của cỏ gianh, trắng, đỏ au, đỏ thẫm, đến tím man mát của hoa thuốc phiện mới nở. Những chiếc váy hoa phơi trên mỏm đá xòe như bướm bay. Tiếng trẻ con cười đùa, chơi quay vang dội, tiếng sáo gọi bạn vang vọng trong không khí, xen lẫn tiếng chó sủa xa xa. Giữa khung cảnh nhộn nhịp ấy, người ta tưởng rằng Mị vẫn vô cảm, không biết đến mùa xuân. Nhưng không ngờ, đêm tình mùa xuân ấy lại thức tỉnh và làm tươi mới tâm hồn Mị. Cảm xúc và hành động của Mị được Tô Hoài khắc họa tinh tế và đầy xúc động.
Giữa lúc trai gái, trẻ con đang vui chơi, thổi sáo, đánh pao, và nhảy múa, Mị cảm thấy bồi hồi khi nghe tiếng sáo vọng lại từ đầu núi. Mị thầm nhẩm theo bài hát của người thổi sáo:
“… Ta không có con trai con gái – Ta đi tìm người yêu…”.
Sau bao nhiêu mùa xuân câm lặng, đây có lẽ là lần đầu tiên Mị, người con dâu gạt nợ, khẽ cất tiếng hát, đánh dấu sự thức tỉnh sâu sắc trong lòng.
Tiếng sáo vọng về đã khơi dậy trong Mị những cảm xúc sâu kín, gợi lên bao nỗi nhớ và lòng khao khát. Mị lén lấy hũ rượu, uống ừng ực từng bát như nuốt cả nỗi hận vào lòng, hoặc cũng có thể là để làm dịu bớt nỗi đau chất chứa bấy lâu. Khi đã say đến mức “lịm mặt”, tâm trạng Mị bắt đầu thay đổi. Tiếng sáo gọi bạn tình vẫn vang vọng trong tai, đưa Mị trở về những kỷ niệm đẹp đẽ thời con gái. Mị từng thổi sáo rất giỏi, biết bao chàng trai mê mẩn, ngày đêm thổi sáo theo Mị. Những ký ức về mùa xuân đẹp ngày xưa bừng lên, đánh thức khát vọng sống đã ngủ yên trong lòng Mị.
Mị bước vào buồng, cảm thấy tâm hồn phơi phới trở lại, niềm vui dâng tràn như những đêm Tết ngày xưa. Lúc này, Mị đã tự thức tỉnh, nhận ra mình “vẫn còn trẻ”, và khát vọng bấy lâu bị chôn vùi trỗi dậy mãnh liệt: Mị muốn đi chơi, muốn sống lại những tháng ngày tự do.
Khát vọng sống trong Mị bùng cháy mạnh mẽ bao nhiêu thì nỗi phẫn uất cũng dâng trào bấy nhiêu. Mị cảm thấy tức giận và đau khổ vì số phận nghiệt ngã, bi kịch của mình. Bao người phụ nữ có chồng vẫn được đi chơi vào dịp Tết, còn Mị và A Sử, dù không có tình cảm với nhau, vẫn phải sống cùng nhau dưới danh nghĩa vợ chồng. Mị không thể chịu đựng mãi cảnh đời con dâu gạt nợ, đến mức Mị đã nghĩ đến cái chết bằng cách ăn lá ngón. Nước mắt Mị trào ra khi nghe tiếng sáo gọi bạn yêu lửng lờ ngoài đường, phản chiếu sự giằng xé, phức tạp trong tâm hồn Mị giữa khao khát sống và hiện thực khổ đau. Mị đang phải đối mặt với nghịch lý: một bên là thân phận bị ràng buộc, một bên là khát vọng được sống tự do và đi chơi Tết. Liệu Mị có dám vùng lên, phá vỡ sợi dây oan nghiệt đang trói buộc mình để bước ra khỏi vòng luẩn quẩn đó, đến với niềm vui, tình yêu?
Lần này, khi Mị bước vào buồng, Mị không còn nhìn qua cái lỗ vuông để nghĩ đến cái chết nữa. Thay vào đó, Mị hành động một cách quyết liệt và táo bạo trước mặt A Sử. Hắn chuẩn bị đi chơi, khoác áo mới, đeo vòng bạc để rình bắt gái về làm vợ. Còn Mị, với sự thách thức, cũng chuẩn bị đi chơi Tết. Mị thêm miếng mỡ vào đĩa đèn cho sáng, quấn lại tóc, lấy váy hoa và rút thêm áo. A Sử nhìn Mị, nhưng Mị không nói, hoặc không thèm nói một lời. Hành động “nổi loạn” của Mị diễn ra liên tiếp khi tiếng sáo rập rờn trong tâm trí, tiếng sáo như khơi dậy trong Mị sức mạnh mới, lòng khao khát yêu đương và tìm kiếm hạnh phúc. Khi Mị với tay lấy váy hoa, đó chính là khoảnh khắc Mị thực sự được thức tỉnh, sống lại những ước mơ đẹp của thời con gái.
Sự phản kháng của Mị trong đêm tình mùa xuân đã phải trả giá đắt. Khi Mị vừa bày tỏ ý định muốn đi chơi, A Sử, tàn bạo và vô tình, đã trói Mị vào cột nhà bằng một thúng sợi đay. Hai tay Mị bị trói chặt bởi dây thắt lưng, tóc Mị bị quấn lên cột, khiến Mị không thể cúi hay nghiêng đầu. Trong lúc đó, tâm trạng và hành động của Mị được Tô Hoài khắc họa vô cùng tinh tế, như thể ngòi bút đã hòa quyện vào nhân vật. Mị đứng im trong bóng tối, im lặng nhưng không hoàn toàn khuất phục. Hơi rượu còn vương vấn, như nâng đỡ tinh thần Mị, giúp Mị thoát khỏi nỗi đau đớn của thực tại. Tiếng sáo ngoài kia vẫn vang vọng trong tâm trí Mị, đưa cô về những cuộc chơi. Mị dường như muốn vùng bước đi, lòng xao xuyến theo tiếng sáo gọi bạn: “Em không yêu, quả pao rơi rồi – Em yêu người em bắt pao nào…”.
Nhưng thực tại tàn khốc lại kéo Mị trở về với nỗi đau đớn và khổ nhục. Bị trói chặt, tay chân và đầu không thể cử động, Mị thức trong sự đau đớn cả về thể xác lẫn tinh thần. Mị cảm thấy mình không bằng con ngựa, khi nghe tiếng ngựa nhai cỏ, tiếng chó sủa xa xa. Mị nghĩ đến cảnh tình tự của những cặp tình nhân ngoài kia, và lòng thêm bồi hồi. Trong trạng thái nửa tỉnh nửa mê, nỗi đau của Mị trở nên càng khốc liệt khi dây trói càng lúc càng siết chặt, làm Mị đau đến tận cùng. Nhưng trong cơn mê man, Mị vẫn nhớ lại những khoảnh khắc đẹp, hơi rượu làm sống lại trong cô những ký ức nồng nàn và tha thiết.
Đến sáng, khi Mị “bàng hoàng tỉnh” dậy, cô chỉ nghe thấy tiếng lửa réo rắt. Không một âm thanh nào khác. Trong khoảnh khắc ấy, Mị nhớ lại những người phụ nữ bất hạnh khác như mình, những người đàn bà “khốn khổ” sa vào nhà quan, bị trói buộc bởi thân phận và số phận. Mị nghĩ đến người phụ nữ từng bị chồng trói chết trong nhà thống lý, và cảm thấy xót xa cho chính mình, xót xa cho tất cả những người phụ nữ ở Hồng Ngài, cả đời chỉ biết sống theo con ngựa của chồng. Mị cựa quậy, run sợ, không biết mình còn sống hay đã chết, nhưng dây trói vẫn xiết chặt, đau đớn dứt từng mảnh thịt, đẩy cô vào một cảm giác đau đớn đến cùng cực.
Nhờ một sự tình cờ, Mị đã thoát khỏi cái chết trong đêm kinh hoàng đó. Đoạn văn về đêm tình mùa xuân được xây dựng qua ba cảnh chính: cảnh Mị ngồi lén lút nhẩm theo tiếng sáo và uống rượu từng bát, cảnh Mị chuẩn bị váy áo để đi chơi, và cảnh Mị bị A Sử trói đứng suốt đêm trong buồng. Mỗi cảnh, mỗi chi tiết đều sống động và tiêu biểu cho bi kịch của Mị, người con dâu gạt nợ. Đoạn văn không chỉ thể hiện tài năng kể chuyện của Tô Hoài mà còn phân tích diễn biến tâm trạng và hành động của nhân vật một cách tinh tế và sâu sắc.
Tiếng sáo gọi bạn tình được nhắc đến đến 13 lần trong văn bản, tạo nên một âm hưởng ám ảnh, như là một lời thức tỉnh, một lời gọi mời về niềm khao khát được tham gia vào cuộc sống vui tươi của mùa xuân và tình yêu của người con dâu gạt nợ.
Sự “nổi loạn” của Mị cho thấy sức sống tiềm tàng trong nhân vật mà không gì có thể dập tắt được, kể cả máu và sự tàn bạo. Tình mùa xuân đã thấm đẫm vào trong giá trị nhân văn của câu chuyện, làm nổi bật thêm tính cách của Mị và thể hiện một cách xúc động giá trị hiện thực cũng như tinh thần nhân đạo của tác phẩm “Vợ chồng A Phủ”.