Phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông chọn lọc hay nhất Ngữ văn 12

1. Dàn ý bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

1.1. Mở bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

*  Giới thiệu tác giả, tác phẩm:

Hoàng Phủ Ngọc Tường (sinh năm 1937) là một nhà văn tiêu biểu của xứ Huế, nổi bật với phong cách nghệ thuật độc đáo, đặc biệt trong thể loại tùy bút và bút ký. Ông được xem là một trong những tác giả bút ký xuất sắc nhất của văn học Việt Nam hiện đại.

Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một ví dụ tiêu biểu thể hiện phong cách bút ký đặc sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Bằng lối viết tinh tế, tác giả đã tôn vinh vẻ đẹp độc đáo của dòng sông Hương khi chảy qua xứ Huế, từ cảnh sắc thiên nhiên đến con người nơi đây. Tác phẩm cho thấy tầm hiểu biết sâu rộng về lịch sử và văn hóa, đồng thời phô bày tâm hồn trữ tình, giàu cảm xúc. Đây là một trong những tác phẩm thuộc tập bút ký cùng tên, thể hiện rõ nét cái “tôi” uyên bác, lãng mạn của tác giả và vẻ đẹp thiên nhiên xứ Huế.

1.2. Thân bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

a. Nhan đề bài kí:

– Nhan đề độc đáo, mới lạ bằng cách sử dụng câu hỏi tu từ.

– Nhấn mạnh vẻ đẹp trữ tình của sông Hương – dòng sông lịch sử, cho thấy khát vọng về cái đẹp và xây dựng cái đẹp của con người xứ Huế.

b. Vẻ đẹp sông Hương

– Dưới góc độ địa lí

+ Sông Hương ở thượng nguồn:

Nhìn từ thượng nguồn, sông Hương có mối quan hệ mật thiết với dãy Trường Sơn.

Sông Hương rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn.

Sông Hương mang dáng vẻ trữ tình hiện đại.

Sông Hương hiện ra như một cô gái Di-gan phóng khoáng, man dại.

Nghệ thuật: Động từ, tính từ gây ấn tượng mạnh, so sánh, nhân hóa táo bạo.

-> Từ đó làm toát lên vẻ đẹp kỳ vĩ: chảy “”rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn…”; “phóng khoáng và man dại” của sông Hương.

+ Sông Hương trước khi vào kinh thành Huế

Sông Hương chuyển dòng, ẩn mình trong cuộc hành trình giữa lòng Trường Sơn, “ém chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng”.  Trở thành người tình dịu dàng và chung thủy của cố đô.

Toàn bộ thủy trình của dòng sông như một cuộc kiếm tìm có ý thức.

Sông Hương là người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng châu hóa đầy hoang dại.

+ Sông Hương chảy vào thành phố Huế:

Sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long.

Dòng sông kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam – Đông Bắc, tự uốn một cánh cung rất nhẹ nhàng sang đến Cồn Hến, dòng sông mềm mại hẳn đi như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.

Sông Hương duy nhất thuộc về một thành phố, là niềm tự hào của xứ Huế.

Nhìn bằng con mắt hội họa, sông Hương và những chi lưu của nó tạo nên những nét cổ kính của cố đô.

Qua cách cảm nhận âm nhạc, sông Hương như một điệu “slow” dành riêng cho xứ Huế.

-> Tác giả đã sử dụng biện pháp nhân hóa để thể hiện nội tâm hóa hình dáng dòng sông: “Đó là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”. Phép nhân hóa như một biện pháp đắt giá thổi hồn vào dòng sông và hơn cả là để nhà văn có thể kết nối sông Hương với con người và văn hóa của mảnh đất Châu Hóa xưa và xứ Huế ngày hôm nay

–  Trong mối quan hệ với lịch sử

+ Với góc nhìn lịch sử, dòng sông Hương lại không còn là một cô gái “Di gan man dại”, cũng không còn là “người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa” mà đã trở thành một chứng nhân lịch sử với những biến chuyển lớn của non sông. Sông Hương như “sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá xanh biếc”.

-> Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất hùng tráng và trữ tình. Sông Hương như một bản anh hùng ca bi tráng, còn giữa đời thường thì lại là một bản tình ca.

+ Tác giả đã nhìn thấy những dấu tích lịch sử từ dòng sông; từng nhánh sông nhỏ đến “những cây đa, cây cừa cổ thụ” cũng chất chứa trong đó một phần của lịch sử.

-> Chất trữ tình có đôi chút giảm đi để nhường chỗ cho chất phóng sự với những dấu ấn sự kiện lịch sử.

– Dưới góc độ văn hoá:

+ Sông Hương – dòng sông âm nhạc:

Chính những âm thanh đặc biệt của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga, tiếng mái chèo khua sóng đêm khuya, tiếng nước vỗ vào mạn thuyền…) đã hình thành nên những làn điệu hò da diết và một nền âm nhạc cổ điển đáng nhớ nơi đất Huế. Cũng chính trên dòng sông ấy, những câu hò Huế được cất lên tự nhiên nhất làm mênh mang, xao xuyến lòng người…

– Sông Hương – dòng sông thi ca:

+ Tác giả đã thổi hồn vào những vần thơ tâm đắc của Tản Đà về Huế: “Dòng sông trắng – Lá cây xanh”. Từ hình ảnh thơ trên kết hợp cùng với tâm hồn thơ của tác giả “màu cỏ lá xanh biếc” là minh chứng rõ rang nhất cho sự tương giao giữa những tâm hồn nghệ sĩ với những rung động nhạy cảm về sắc biếc đặc trưng của thiên nhiên đất Huế.

-> Bằng vốn kiến thức văn học giàu có và phong phú mà tác giả đã chạm tới linh hồn của một dòng sông mà văn chương vẫn luôn gọi tên.

1.3. Kết bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

Khái quát giá trị nghệ thuật và giá trị nội dung của tác phẩm

2. Phân tích tác phẩm ai đã đặt tên cho dòng sông

Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là một bút ký nổi tiếng của Hoàng Phủ Ngọc Tường, một nhà văn luôn mang trong mình tình yêu sâu đậm với xứ Huế. Tác phẩm đã tái hiện trọn vẹn vẻ đẹp và linh hồn của dòng sông Hương – con sông biểu tượng cho nét đặc trưng và dấu ấn thơ mộng của vùng đất Huế.

Mở đầu, tác giả đưa người đọc ngược dòng thời gian, trở về với khúc sông thượng nguồn để khám phá. Trước khi về đến vùng đồng bằng yên bình, sông Hương mang một vẻ đẹp hoang sơ và dữ dội. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã so sánh dòng sông như một cô gái Di-gan “phóng khoáng và man dại”, bởi rừng già thượng nguồn đã tôi luyện cho nó sự gan dạ và tâm hồn tự do, trong sáng.

Khi rời khỏi rừng già, sông Hương thu lại sự dữ dội, trở nên dịu dàng và mang trong mình vẻ đẹp trí tuệ, kín đáo như một người con gái dịu dàng, đằm thắm. Hình ảnh sông Hương hiện lên với hai nét tính cách đối lập: vừa mạnh mẽ, hoang dại, vừa mềm mại, thơ mộng và đắm say.

Rời khỏi thượng nguồn, sông Hương như bừng tỉnh sau một giấc ngủ dài, trở nên sống động và tươi mới. Dòng sông liên tục uốn lượn, chảy qua những địa danh lịch sử như ngã ba Tuần, điện Hòn Chén, Ngọc Trản, bãi đất Nguyệt Biều, Lương Quán, rồi chuyển hướng về phía Đông Bắc, ôm lấy chân chùa Thiên Mụ và dần xuôi về Huế. Những nơi dòng sông đi qua đều thấm đượm vẻ đẹp “trầm mặc như triết lý, như cổ thi”, càng tô điểm thêm cho dòng Hương Giang, với âm vang ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ kéo dài theo dòng chảy.

Khi chảy vào thành phố, sông Hương như tìm thấy chính bản thân mình. Nó trở nên “vui tươi” hơn giữa những bãi bồi xanh ngắt của vùng ngoại ô Kim Long. Tác giả đã khéo léo liên tưởng dòng sông như người con xa quê, háo hức trở về mảnh đất thân thương để chiêm ngưỡng xứ Huế từ xa và nhìn thấy chiếc cầu Trường Tiền trắng muốt in trên nền trời nhỏ nhắn như vầng trăng non. Sự so sánh này không chỉ làm nổi bật hình dáng độc đáo của cầu Trường Tiền mà còn gợi lên nét thanh thoát, dịu dàng như dáng dấp của một người con gái Huế.

Với sự đắm say dành cho sông Hương, nhà văn tiếp tục ngắm nhìn dòng sông ở Cồn Giã Viên và phát hiện ra rằng sông Hương “uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến”. Đường cong ấy làm cho dòng sông trở nên mềm mại hơn, như lời thốt lên “Vâng ạ” e lệ, ngọt ngào, kín đáo trong tình yêu. Giữa lòng thành phố, sông Hương hiện lên như một “tài nữ” đang khảy những khúc đàn say đắm trong đêm khuya, khiến người ta liên tưởng đến cái hồn thi ca thấm đẫm trong những trang Kiều và âm nhạc Huế.

Trước khi hòa mình vào biển cả ở cửa Thuận An, sông Hương lại mang một vẻ đẹp đến xao xuyến với dáng uốn quanh dịu dàng như một cử chỉ lẳng lơ, kín đáo, rồi lưu luyến vươn tay ôm lấy thành phố Huế lần cuối cùng. Qua cách miêu tả đầy tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường, ta có thể cảm nhận được sông Hương hiện lên như nàng Kiều trong khoảnh khắc tình tự, quyết chí đi tìm Kim Trọng để gửi trao lời thề chung thủy, sắt son.

Trong mối quan hệ với thi ca, sông Hương luôn mang đến những cảm hứng mới mẻ và không bao giờ lặp lại chính mình trong lòng các nghệ sĩ. Mỗi người đến với sông Hương đều có những vần thơ khác nhau, tràn đầy cảm xúc dạt dào về dòng sông này. Qua tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông, ta thấy sông Hương hiện lên với nhiều vẻ đẹp: một dòng sông mơ màng mang nỗi quan hoài vạn cổ trong chiều hoàng hôn bảng lảng, một dòng sông “trắng – lá cây xanh” qua lăng kính tinh tế của Tản Đà, hay một dòng sông hùng tráng “như kiếm dựng trời xanh” thể hiện khí phách của Cao Bá Quát. Đối với Tố Hữu, sông Hương là biểu tượng của sức mạnh phục sinh tâm hồn.

Kết thúc phần một của bài ký, tác giả đặt ra một câu hỏi không phải để tìm kiếm nguồn gốc của một tên gọi địa lý thông thường, mà để nhấn mạnh và ẩn chứa niềm tự hào sâu sắc về dòng sông quê hương. Đồng thời, câu hỏi đó cũng gợi mở cho người đọc nhiều cách trả lời khác nhau, dựa trên trải nghiệm văn hóa của mỗi cá nhân.

Tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông thể hiện bút pháp nghệ thuật độc đáo, tài hoa và phong tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Qua lối viết tinh tế, ông đã mang đến một chất thơ quyến rũ làm say lòng người đọc. Những hiểu biết sâu rộng về địa lý, văn hóa, thi ca, và âm nhạc của tác giả đã kết tinh thành một trang văn đầy sức hút, để lại dấu ấn khó phai.